Kunsthistorici duiden de attributen van de ongehuwde koningin als emblemata van de maagdelijkheid, inclusief de afbeelding van de zeef (R. Strong, Gloriana, the Portraits of Queen Elizabeth I, London: Thames and Hudson 1987). Alle onderdelen van deze schilderijen vertellen een deel van de boodschap die het koningshuis over zichzelf wil overbrengen. De hermelijn is bijvoorbeeld een dier dat al voorkomt in het wapen van de hertogen van Bretagne, en benadrukt in de zestiende eeuw dat de wortels van de koninklijke familie en het koningschap terug gaan tot het jaar 1381.
De zeef heeft een ander verhaal. Volgens de overlevering brengt een van de Vestaalse maagden tijdens een proces dat tegen haar was aangespannen wegens vermeende ontucht, in een zeef van de Tiber een schep water uit de rivier naar de rechters. De zeef kan ook gebruikt worden om het goede graan van het kwade te scheiden, en is zodoende een symbool van rechtvaardige leider. Maar op het zeefportret uit 1579 staat ook een globe afgebeeld en op het zeefportret uit 1580-83 komt ook een vooraanstaande hoveling voor, Sir Christopher Hatton, vriend van de koningin in begunstiger van ontdekkingsreizigers als Walter Raleigh en Francis Drake. De zeef heeft dus blijkbaar ook een duiding die samenhangt met zeereizen. Deze betekenis van de zeef wordt eind zestiende eeuw vaker gebruikt, natuurlijk is een door wormgaten doorstoken schip een crible of zeef, maar de zeef werd in deze periode gebruikt om mee te navigeren. De proces-verbalen van een beroemd proces van de Schotse koning James I tegen heksen en tovenaars bevat gegevens over zo een zeefvaart. Een zeldzaam boekje bevat de verslagen van dit proces: News from Scotland, Declaring the damnable life of Doctor Fian a notable sorcerer, who was burned at Edenbrough in Ianuarie last in 1591 uitgegeven in London. Een van de verdachten tijdens het proces, Agnes, vertelde aan de koning: ‘with a great many other witches, to the number of two hundreth, all together went to sea, each one in a riddle or cive, and went into the same very substantially, with flaggons of wine, making merrie, and drinking by the way in the same riddles or cives, to the kirke of North Barrick in Lowthian, and that after they landed they tooke hands on the lande and daunced a reill or short daunce.’ Na deze geslaagde zeereis komt de zeef vaker voor in verhalen, nog ouder is de zeef in The Flyting of Montgomerie and Polwart (rond 1585): ‘To saill sure in a seiff but ompasse or cairt.’ In het toneelstuk van sir W. D’Avenant, Albovine uit 1629 komt ook de zeef voor: ‘He sits like a witch sailing in a sieve.’ Zelfs bij de Grieken was de spreekwoordelijke zeefreis al bekend: ‘έπί ρίπους πλειν’, ‘varen op een biezenmat’ stond voor het volbrengen van een moeilijke opdracht. ‘C’est de la Shakespeare !’ riep iemand het uit bij de eerste opvoering van Ubu Roi. De Tudor auteur William Shakespeare, schrijft in zijn Macbeth, (geschreven in 1605, Ie acte, IIIe scene):
‘Aroint thee, witch! - the rump-fed ronyon cries.
Her husband’s to Aleppo gone, master o’the Tiger:
But in a sieve I’ll thither sail,
And, like a rat without a tail,
I’ll do, I’ll do, and I’ll do.’
In de vertaling van Marcel Schwob in 1899 opgevoerd in Parijs met Sarah Bernhardt als Hamlet wordt dit:
‘« Arde, sorcière », crie la trogne gloutonne. Son mari, patron du Tigre, vogue vers Alep : mais dans un crible y volerai, et comme un rat à la queue coupée, travaillerai, travaillerai, travaillerai.’
De uitleg van Jarry in Faustroll over de mogelijkheden om in een zeef te varen, mede op grond van de nieuwste wetenschappelijke literatuur die rond 1898 bekend was, heeft dus al een langere voorgeschiedenis die doet vermoeden dat het welhaast mogelijk moet zijn om met een zeef te navigeren.
B.D.
Régent de Navigation Épigéenne
Geen opmerkingen:
Een reactie posten